Monday, May 27, 2013

भोको पेटको अघाउने कथा : अन्तराल (फिल्म समीक्षा)

भोको पेटको अघाउने कथा : अन्तराल (फिल्म समीक्षा) काठमाडौंबाट पानी बगेको हजारौं वर्ष भइसक्यो तर यसको तलाउ चरित्र भने यथावत छ। यहाँ लाखौं मान्छेबीच माछाझैं तैरिने, डुब्ने र बग्ने संघर्ष चल्छ। कोही सफल हुन्छ, त कोही असफल। लाखौं मान्छेका पसिना र आँसुले भरेको काठमाडौं नामको यही 'तलाउ'मा तैरिएको एउटा डुंगाजस्तो लाग्छ, फिल्म 'अन्तराल'।काठमाडौंका दृश्य नसमेटिएको नेपाली फिल्म सायदै होलान्। काठमाडौं सयौं नेपाली फिल्ममा छाइसकेको छ। तर, काठमाडौंको यथार्थ जीवन उप्काउन भने निकै थोरै फिल्म सफल छन्। 'लुट' र 'साँघुरो'पछि 'अन्तराल'मा काठमाडौंका युवाहरुको भोको पेट र मिठो सपनाको मौलिक कथा पस्किएको छ।


  • फिल्म:  अन्तराल
  • रेटिङ:  रेटिङ
  • निर्देशक:  दीपा बस्नेत
  • लेखक:  अभिमन्यु निरबी
  • निर्माता:  बीबी बस्नेत, लक्ष्मीकान्त पाण्डे
  • कलाकार:  मानव सुवेदी, नम्रता सापकोटा, कमलमणि नेपाल, अशिष्मा नकर्मी, राजकुमार पुडासैनी, लोकेन्द्र लेखक, घनुभाइ जोशी, जेसिका बोगटी, अमितेश शाह, रुबी राणा, उज्ज्वल शर्मा भण्डारी आदि।

म्यानपावरमा पैसा डुबाएको घनु, आमाबाउको घर छोडेर आएको रिदम, घरबेटीकी छोरीसँग लभ गर्ने कमलीकान्तजस्ता समाजको संस्थापन पक्षप्रति बागी युवाहरु मात्र होइन सामन्ती र मानवताविहीन पात्रको प्रतिनिधित्व गर्ने डांगो र जीवनलाई दिमागले बाँच्ने रमेशजस्ता 'मेकानिकल' पात्रले पनि 'अन्तराल'को क्यान्भासमा रङहरु पोतेका छन्।
निर्देशक दीपाले आफूले भोगेका र देखेका निम्नमध्यम वर्गीय पात्रहरुका कथालाई फिल्ममा परिचालन गरेकी छन्। त्यहीभएर यो विश्वसनीय लाग्छ। बिना कुनै रिसर्च आफूले नभोगेका उच्च वर्गीय वा निम्नमध्यम वर्गीय पात्रमाथि फिल्म बनाउन खोज्दा धेरै नेपाली निर्देशक चुकेका छन्। 'अन्तराल' यसमा चुकेको छैन।
'राम्रो रचना मिठो नेपाली' शैलीका एकैखाले घोकन्ते संवाददेखि दिक्क भएकालाई 'अन्तराल'ले सञ्चो बनाइदिन्छ। पात्रसुहाउँदो र पात्रको मर्म प्रकट गर्ने संवादले आनन्द दिन्छ। संवादहरु सम्बन्धित पात्रका गरिबी र दयनीयताप्रति नै व्यंग्य गर्ने खालका छन्। कतैकतै चाहिँ संवाद सम्प्रेषण नाटकीय सुनिन्छ। यसमा मिहेनत गरिएको भए हुन्थ्यो।
सबै कलाकारका रियलिस्टिक अभिनयले फिल्म सिंगारिएको छ। आफूले पर्दामा उतार्न लागेको पात्रका जीवनसँग घुलेर काम गरेका छन् कलाकारहरुले। डांगो बनेका राजकुमार पुडासैनी अद्भूत देखिएका छन्। नाटकबाट आएका कलाकारले सशक्त अभिनय गर्छन् र उनीहरु घुलनशील हुन्छन् भन्ने नजीर फेरि बनेको छ। नेपाली फिल्ममा नयाँ सक्षम कलाकारको विविधता थपिने क्रम जारी छ। रुबी राणा र रिदमबीच आमा–छोराको वास्तविक केमिस्ट्री भने निर्माण गर्न सकिएको छैन।
डांगोले आफ्नो घरबाट डेरामा बस्ने केटाहरुको सामान फ्याँकिदिएको दृश्यमा काठमाडौं सहरको असली चरित्र उजागर भएको छ। गरिबलाई किराफट्यांग्राको पनि दर्जा नदिने काठमाडौंका धेरैजसो सुकिलामुकिलाको झझल्को पाइन्छ डांगोमा। डांगो अनुत्पादक, अराजक र विवेकहीन छ। पुर्ख्यौली सम्पत्ति भएकोले ऊ काम गर्दैन। काठमाडौंको सामन्ती चरित्र उसमा छ।
कलेजको माहौल, रेस्टुरेन्टको दृश्य र केटाहरुको डेराको इन्टेरियरले फिल्मको 'फिजिकल रियालिटी' बलियो देखिएको छ। मुख्य पात्रलाई मात्र ध्यान दिने गर्दा धेरै नेपाली फिल्मका फिजिकल रियालिटी भताभुंग भएका छन्। 'अन्तराल'मा चाहिँ साना–साना पात्रको उपस्थितिमा समेत ध्यान दिइएको छ।
कलेजको दृश्य थोरै छ, तर रोचक छ। घाँटीमा 'नेक ब्रेस' लगाएर लेक्चररले क्लास लिइरहेको दृश्यले नेपालको शिक्षा पद्धतिको अस्वस्थतालाई इंगित गर्छ। कुनै सिस्टम वा डिभाइसको टेकोबिना नेपाली शैक्षिक संस्कृति सुदृढ हुन नसक्ने व्यंग्य उक्त 'नेक ब्रेस'मा झुन्डिएको छ।
फिल्ममा बिझ्ने पक्ष छायांकन हो। छायाँकार शिवराम श्रेष्ठको काम स्थीर छैन। कतैकतै 'फर्म'मा देखिने उनले धेरै दृश्यमा बाटो बिराएका छन्। 'रुल अफ थर्ड', हेड रुम, लिड रुम, गोल्डेन रेसियोजस्ता आधारभूत सिद्धान्त समेत धेरै ठाउँमा लत्याइएको छ। फ्रेमिङ सन्तुलित छैन। कम्पोजिसनको सुन्दरता विचलित छ। रिदमसँग अनलाइनमा कुरा गर्ने पूजालाई काठमाडौं नआउन्जेल कम्प्युटरकै स्त्रि्कनमा सीमित गरिदिएको भए दर्शकलाई पनि ऊ निकै टाढा रहेको महसुस हुन्थ्यो।
धेरै पात्र हुँदा पटकथामा देखिने समस्याले 'अन्तराल'लाई पिरोलेको छ। रिदमले एल्बम निकालेर 'फ्लप' भइसक्दा बाँकी पात्रहरुको 'जर्नी'को ग्राफलाई पटकथा लेखक अभिमन्यु निरबीले चटक्कै बिर्सेका छन्। कम्तीमा एल्बम प्रकरण सकिसक्दा घनुको छटपटी, कमलीकान्त र मनिला, डांगो र केटाहरुको सम्बन्धमा धेरै 'पानी बगिसक्नु' पर्ने हो।
डिजे नामक पात्रले घरबेटीकी छोरीलाई आँखा लगाएको प्रसंग सुरुमै आउँदा पछि अर्कै डेरामा अरु नै केटाहरुले मनिलालाई हेर्दा 'रिपिटेसन'को महसुस हुन्छ। यसले डेरामा बस्ने केटाहरुको काम नै घरबेटीकी छोरी ताक्नु हो भन्ने गलत तर्क दिन खोजेको छ। चामल र मट्टितेल सिद्धिएर केटाहरु निराश हुन्छन्। तर, त्यसको तत्काल समाधान कसरी गरियो, फिल्मले देखाउनुपर्थ्यो, देखाउँदैन।
फिल्मको अन्त्यतिर चार पात्रहरुको सफलता 'सर्ट–कट'मा देखाइएको छ। सुरुमा उनीहरुको समस्या र संघर्षमा जुन सुक्ष्म वर्णन थियो, सफल हुने प्रक्रियामा पनि लगभग उतिकै सुक्ष्मता हुनुपर्थ्यो। केही कमजोरी भए पनि लेखक अभिमन्युले भविष्यमा अझ राम्रा फिल्म दिनसक्ने सम्भावना बोकेका छन्।
ठेलामा मःमः बेच्ने निष्कर्षमा केटाहरु कसरी पुगे? उनीहरुसँग अरु विकल्प थिएनन्? कसरी त्यही उपाय ठिक ठाने? जस्ता प्रश्नप्रति फिल्म मौन छ। केटाहरुको समूहमा पूजा मिसिनेबित्तिकै मःमः खाने ग्राहक भीड लागेको र 'गोटी' खेलेको हेरेकै ठाउँबाट पुलिसले केटाहरुलाई समातेको दृश्यहरुमा निर्देशकको अपरिपक्वता छरप्रष्ट हुन्छ। कमलीकान्त र मनिलाले आकास हेरिरहँदा तारा खसेको निकै नियोजित छ।
गीतहरु मेलोडीप्रधान छन् तर फिल्ममा अनिवार्य सुनिने चाहिँ 'माइलोको पीडा'मात्र हो। त्यही गीतका कारण कमलीहरु र रिदमबीच चिनाजान हुन्छ। बाँकी गीतहरु फिल्मको स्टाइल अनुकूल त छन् तर तिनको प्रयोग फिल्मको 'स्पिरिट' सुहाउँदो हुन सकेको छैन।
फिल्म कलेज पढेकाले राम्रै फिल्म बनाउँछन् भन्ने जरुरी छैन। तैपनि ओस्कार फिल्म कलेजमा पढेकी दीपाले 'अन्तराल'लाई एउटा हेर्नलायक फिल्म नै बनाएकी छन्। उनको पढाइको नाक जोगिएको छ।

दीपेन्द्र लामा


युद्धविरोधी कथा 'उमा'

नेपाली फिल्ममा दुई धारको बहस निकै चल्यो। निर्माताहरु 'मूलधार'का फिल्म बनाउँथे। सूत्रवद्ध र मसलायुक्त फिल्म मूलधारमा दर्ता हुन्थ्यो। विचारकहरु 'वैकल्पिक धार'को वकालत गर्थे। सूत्र र मसलामुक्त भए वैकल्पिक धारको मान्यता दिइन्थ्यो। तर, यस्ता फिल्म बनाउन तम्सिनेको संख्या अत्यन्त थोरै रह्यो। किनभने 'मूलधार'को बनाए पैसा उठ्थ्यो।  
युद्धविरोधी कथा 'उमा'
उद्योगको अनुहार फेरिँदै गएको छ। वैकल्पिक धारबाट प्रेरित फिल्मकर्मी मौलाएको देखिन्छ। तर, बजार राम्रो भएकोले होइन, मूलधारले पनि पैसा उठाउन छोडेकोले। पैसा नभए 'प्रशंसा'को आशमा फिल्मलाई यथार्थसँग नजिक बनाउने प्रयास हुँदै आएको छ। यसमा फिल्म पढेका युवापुस्ता बढी सक्रिय छन्। 
उद्योगमा दुई धारका 'अतिवादी'को छुट्टाछुट्टै पंक्ति बनिरहेका बेला डकुमेन्ट्रीमा गहकिलो चिनारी बनाएका छिरिङरितार शेर्पाको कथानक फिल्म 'उमा'ले दर्शकको ध्यानाकर्षण गराएको छ। 'मुकुण्डो'जस्तो 'आर्ट फिल्म' बनाएका शेर्पाले १० वर्षे सशस्त्र द्वन्द्वको पृष्ठभूमिमा साधारण फिल्म बनाएका छन्, सबैलाई छुने। दुवै धारका हिमायतीले 'आफ्नो' दाबी गर्न मिल्ने। 'फिल्ममा कला छाँट्ने कि भावना पोख्ने?' भन्ने बहसबीच उनले भावनालाई कलात्मक ढंगले पेश गर्ने लोकप्रिय बाटो अपनाएका छन्।
फिल्म द्वन्द्वको पृष्ठभूमिमा छ। तर, यसले कसैको पक्ष लिइएको छैन, दुवैको विकृति लुकाएको पनि छैन। पक्षपोषण र अतिरञ्जनाबाट फिल्मलाई मुक्त बनाउन छिरिङ सफल छन्। यस्तै विषयमा बनेका अधिकांश फिल्म एकपक्षीय, विभत्स र 'लाउड' थिए। माओवादी फिल्मकर्मी नै संलग्न भएका फिल्महरु पनि जनयुद्धको यथार्थभन्दा अलग थिए। यथार्थलाई 'फिल्मी' बनाउने कौशल उनीहरुमा नदेखिँदा दर्शकमा कुनै छाप देखिएन। जनुयुद्धको कथा बेचेर कमाउने होडमा यस्ता फिल्म बने, हराए।
'उमा'मा द्वन्द्व छ, हेर्नै नसकिने हिंसा छैन। परिबन्दले एउटा साधारण नागरिकलाई कसरी छपामार बनाउँछ भन्ने देखाउन र प्रहरी दमनका कारण यस्तो संख्या बढेको बुझाउन छिरिङले मजैले सकेका छन्। पत्रकार नारायण वाग्लेको धारणामा यो 'मानवीय पक्ष लिएको, प्रोपोगान्डाबाट मुक्त, हिंसाको चर्को दृश्यरहित फिल्म हो। जसमा अभिनय बेजोड छ। पछाडिको १० मिनेट भने हलमा धेरैदिन चलाउने मानसिकताले बनाइएको जस्तो लाग्छ।'
वाग्लेले औल्याए जस्तै छोटै भूमिकामा देखिए पनि सुनील सर (प्रकाश घिमिरे) र अनील कायस्थ (प्रवीण खतिवडा) गहकिलो छाप छोड्न सफल छन्। मिलन (सौगात मल्ल), उमा (ऋचा शर्मा) र आमा (मिथिला शर्मा)को छनोट सही छ। फिल्मको पटकथा बगेको छ। कतै केही बिग्रिएको जस्तो लाग्छ तर त्यसको बारेमा सोच्न नपाउँदै नयाँ दृश्यले समातिहाल्छ। संवाद मौलिक छ, फिल्मी छैन। 'उमा'लाई यथार्थसँग नजिक तर प्रचुर 'ड्रामाटिक' फिल्मभन्दा फरक पर्दैन। नाटकीय पक्षलाई स्वाभाविक तुल्याउने जमर्को गरिएकाले राम्रो लाग्छ। यसो गर्न छायाँकार पुरुषोत्तम प्रधान अब्बल देखिएका छन्।
कुन क्यामेराले खिचे 'ए' ग्रेडको मान्ने? भनेर वर्गीकरणको परिभाषामा रुमल्लिरहेका पण्डितहरुलाई सामान्य 'क्यानोन फाइभ डी' क्यामेराले चुनौती दिन्छ। क्यामेराको प्रयोगमा 'कुन'भन्दा 'कसरी' महत्वपूर्ण छ भन्ने बुझाउन 'उमा' सक्षम छ।
फिल्मका सटहरु अर्थपूर्ण छन्। विचारको उतारचढाव बुझाउन हल्लिएको सटले सहयोग पुर्याोएको छ। माकुरोको जालोबाट उमालाई देखाइएको सटले उनी फन्दामा परेको संकेत गर्छ। क्यामेरा एंगलले अर्थ लगाउने दृश्य ठाउँठाउँमा छन्। फिल्ममा विम्ब र प्रतीकको अधिक प्रयोग गरिएको छ। गीत अर्थपूर्ण र दृश्यलाई बलियो बनाउने खालका छन्। क्लाइमेक्ससम्म आइपुग्दा दृश्यमा खेल्न सक्षम व्यक्तिका रुपमा निर्देशकले आफूलाई पुष्टि गरेका छन्।
धेरै ठाउँमा 'टि्रटमेन्ट' नौलो लाग्दैन। तर, सही ठाउँमा गरिएजस्तो अवश्य लाग्छ। अनीलले उमाको चुँडिएको चप्पल गाँसिदिन्छ, मायाको सम्बन्ध जोडिन्छ। यो दृश्य 'सिम्बोलिक' छ। तर, पहिलो भेटमै गाउँ घुमाइदिएको त्यति सुहाउँदैन। असई मिलन ड्युटीको कुरा घरमा भन्दिनँ भन्छ तर घरबाटै अफिस आउनेजाने गर्छ। चौकीमा कम घरमा बढी देखिँदा उनलाई प्रहरी अधिकृतको रुपमा स्थापित गर्न सकिएको छैन।
बच्चाहरुले इन्सपेक्टर धिरेन (अशोक शर्मा)को घरमा ढुंगा हानेको र उनीहरुलाई पुलिसले गोली ठोकेको दृश्य तुलनात्मक रुपमा अपरिपक्व छ। राती पानीमा रुझेर लास गाड्दै गर्दा पुलिसले गरेको 'गोल्ड क्वेस्ट'को गफ स्वाभाविक लाग्दैन।
उमा परिबन्दमा परेर मओवादी बनेको दृश्य जति सान्दर्भिक छ, घर आएका बेला 'आत्मसमर्पण गर म केही हुन दिन्न' भनेर दाइले फकाउँदा नमान्नुमा बलियो कारण छैन। उमालाई छापामार र युद्धप्रेमीका रुपमा रत्याउन निर्देशकले सकेका छैनन्। त्यसैले उनी फर्किएको दृश्य कमजोर बनेको छ। प्रेमी गुमाएकी उमाले छिट्टै अर्को छापामार मनपराएको र शारीरिक सम्पर्क भएको दृश्य 'क्लाइमेक्स'लाई थप संवेदनशील तुल्याउने चेष्टाले राखेको जस्तो देखिन्छ। तालिममा खासै रुचि नदेखाएकी, कुनै दुश्मन नबनाएकी उमाले छामापारको रुपमा कसरी बढुवा पाइन् भन्ने जस्ता सानातिना समस्या यसका छन्।
तथापि 'हरेक सटले एउटा कथा भन्न सक्नुपर्ने' चुनौतीलाई शेर्पाले अधिकांश ठाउँमा पूरा गराएका छन्। 'कास्टिङ'लाई समेत उनले कलाकार चिनाउन मात्र नभएर दर्शकलाई फिल्मको सन्दर्भ बुझाउन र द्वन्द्वबाट प्रभावित फिल्म हेर्न तयार बनाउने काममा प्रयोग गरेका छन्। आम नेपाली 'फर्मुला फिल्म'मा जे चिजको प्रयोग सावधानी र स्वाभाविक रुपमा भएको छैन त्यो 'उमा'मा छ। युद्धमाथि बनेको फिल्म भए पनि यो युद्धविरोधी छ।

फिल्मः उमा

रेटिङः 35
निर्देशकः छिरिङरितार शेर्पा
निर्माताः मिला प्रोडक्सन्स
लेखकः छिरिङरितार, छिरिङ छोदेन र कुमार भट्टराई

कलाकारः ऋचा शर्मा, सौगात मल्ल, मिथिला शर्मा, प्रवीण खतिवडा, प्रमोद अग्रहरि, पुष्कर गुरुङ, प्रकाश घिमिरे आदि।

सन्तोष रिमाल

Saturday, May 11, 2013

फिल्म समीक्षा: मञ्जरी- चालीस लाखको झुठ!

नयाँ कलाकार, निम्न मध्यम वर्गीय पात्र र बुटवलको 'सेटिङ'ले फिल्म 'मञ्जरी' स्थानीय स्वादको हुने अनुमान थियो। नजिकैको टोल, चोक र गल्लीका पात्रलाई टिपेर मौलिक कथा बुनिएको झैं लाग्थ्यो। ठूलो हलचल पैदा नगरे पनि यसको प्रोमोले फिल्म केही न केही ताजा हुने संकेत दिएको थियो।

फिल्मको सुरुवातमा 'सत्य घटनाबाट प्रेरित' भन्ने वाक्य लेखिएको छ। तर, फिल्म हेरेपछि धेरैले असलियत थाहा पाए। सुरुमै केही भारतीय निर्माता निर्देशकको नाम उल्लेख गर्दै आभार प्रकट गरिएको छ। तैपनि कुन फिल्मको रिमेक हो भन्ने चाहिँ खुलाइएको छैन। निर्माता–निर्देशकले नलेखे पनि 'मञ्जरी' सन् २००८ को बंगाली फिल्म 'चिरोदिनी तुमी जे अमर'को अनाधिकृत रिमेक हो भन्ने थाहा पाउन दर्शकलाई गाह्रो परेन। किनभने अचेल निर्देशकभन्दा दर्शक कैयौं गुणा चलाख र 'अपडेटेड' छन्।
सिलिगुडी र कोलकाताको परिवेशमा बनेको 'चिरोदिनी तुमी जे अमर' फिल्म आफैं पनि मौलिक होइन। सन् २००४ को तामिल फिल्म 'काढल'को रिमेक हो यो। 'काढल'लाई सन् २००७ मा कन्नड भाषामा 'चेलुभिना चित्तारा' नामले पनि रिमेक गरिसकेको छ।

'मञ्जरी'का निर्माता–निर्देशकले आफ्नो फिल्म भारतमा थोत्रो भइसकेको पटकथामा आधारित भनेर कतै खुलाएका छैनन्। यो एकप्रकारको ठगी नै हो। जब आफू नै इमान्दार हुनसक्दैनन् भने निर्देशकले दर्शकलाई के सिकाउने? फिल्म निर्देशकलाई बौद्धिक व्यक्तिको रुपमा इज्जत दिइन्छ। किनभने उसले समाजलाई अरुलेभन्दा फरक आँखाले हेर्छ। 'क्रियटिभिटी' उसको बलियो हतियार हुनेगर्छ। 'मञ्जरी'का निर्देशक गणेशदेव पाण्डेले चाहिँ न त कुनै फरक दृष्टि पेश गरेका छन् न दुनियाँमा 'क्रियटिभिटी' भन्ने शब्द हुन्छ भन्ने नै स्विकारेका छन्।

'मञ्जरी' बनाएर यसका निर्माता निर्देशकले ३५–४० लाख रुपैयाँको झुठ बोलेका छन्। जतिसुकै महँगो भए पनि झुठ भनेको झुठ हो। दर्शकले कहिल्यै माफी दिनेछैनन्। यसका निर्माता–निर्देशकले आफू कुन हैसियतको फिल्मकर्मी हो, उदांगो पारेका छन्।

'मञ्जरी'ले चोरेको 'प्लट' पनि कुनै अद्वितीय वा संसारमै उदाहरणीय मानिएको कथा होइन। गरिब केटा र धनी केटीबीचको घिसिपिटी प्रेम नै यसको कथा हो। बुटवलमै योभन्दा मार्मिक कथा भेटाउन सकिन्थ्यो। यसतर्फ निर्माता–निर्देशकले किन जाँगर नचलाएका हुन्? बु‰नुपर्ने कुरा के हो भने, नेपाली फिल्मकर्मीले कथा खोज्ने नेपालमै हो, भारततिर होइन। नभनिएका कथाहरु हामीसँगै थुप्रै छन्। कुनै विदेशी फिल्मकै रिमेक गर्नुपर्ने अनिकाल यहाँ सुरु भइसकेको छैन।

आफ्नो समाजको कथालाई मौलिक शैलीमा भन्नु निर्देशकको दायित्व हो। निर्देशकको मौलिक शैली भनेको उसले निर्माण गर्ने दृश्य भाषा हो। यसका लागि निर्देशकले सट साइज, क्यामेरा एंगल, रिदम र एडिटिङमा आफ्नोपन झल्काउन सक्नुपर्छ। 'मञ्जरी'मा यी सबै पक्ष बंगाली फिल्मबाट जस्ताको तस्तै साभार गरिएको छ। बंगाली निर्देशकले भन्दा फरक एंगल प्रयोग गर्ने क्षमता पनि निर्देशक पाण्डेमा देखिएको छैन।

सन् २००४ मा दक्षिण भारतको एउटा सानो सहरको पात्रको मनोविज्ञान र अहिलेको बुटवलको पात्रको मनोविज्ञान उस्तै हुँदैन। निर्देशक पाण्डे यो अन्तर केलाउन पनि चुकेका छन्। दोस्रो जनआन्दोलनपछि नेपाली समाजमा शैक्षिक चेतना र महिला अधिकारमा ठूलै जागृति आइसकेको छ।

बुटवल सहरको एउटा धनाढ्य, प्रतिष्ठित र कथित ठूलो जातको परिवारमा स्कुल पढ्दै गरेकी १६ वर्षे छोरी मञ्जरी (सुजाता कोइराला)लाई बिहे गर्न जबरजस्ती गरेको दृश्य पत्यारलाग्दो छैन। कुनै ठूलो कारण नभई यस्तो रुढीवादी कदम अचेल विरलै चालिन्छ होला। नेपाली समाजमा आएको परिवर्तनलाई सम्बोधन गर्न नसकिएको हो यो।

ईश्वर(गौरव पहाडी)लाई टोलवासीका अगाडि निर्घात कुटपिट गरिन्छ। दण्डहीनतामा गाँजिएको नेपाली समाजमा त्यस्तो दादागिरी त चल्नसक्छ। तर, त्यसप्रतिको प्रतिक्रिया पनि कम दमदार हुँदैन। राजनीतिक दल, जातीय संस्था, मानवअधिकारवादी जत्था र मिडिया जस्ता संस्थाहरुले त्यस्तो खुला गुन्डागर्दीलाई ठूलै मुद्दा बनाउँछन्। भारत र नेपालको ठाउँ र समयको अन्तरलाई चिन्न नसकिएको प्रमाण यो पनि हो। ईश्वरमाथि धोका दिँदै कुटपिट गरिएपछि ईश्वर आफैं वा उसका साथीभाइ–परिवार चुप लागेर बस्दैनन् होला। फिल्मको कथाले यो कौतुहलतालाई त्यतिकै छोडेको छ। जबकि मुख्य पात्रमाथि भएको सबैभन्दा ठूलो विपद नै यही हो।

गौरव र सुजाता दुवैले नेपाली फिल्ममा 'फ्रेस अनुहार'को मेनु बढाउने काम गरेका छन्। 'रियलिस्टिक एक्टिङ' पस्किन उनीहरु सफल देखिन्छन्। टिका पहाडी, विष्णु रिजाल, सुजन थापा र रेशम फिरिरीको अभिनय पनि सराहनीय छ। जमानामा 'चाँदनी' र 'मोहनी लाग्ला है' जस्ता फिल्ममा हिरो बनेर हराएका विष्णुको 'कमब्याक' आनन्ददायी लाग्छ।

परम्परागत ब्याकग्राउन्ड म्युजिक र इफेक्टले फिल्ममा 'साउन्ड पोलुसन'को महसुस हुन्छ। तीन वर्षपछि ईश्वरलाई देख्दा मञ्जरीले गरेको रुवाबासी, भित्ताका फोटो देखेर मञ्जरी लजाएको, केटी आएको थाहा पाएर केटाहरुले हैरान पारेको र टिका पहाडीले श्रीमती र भाइबुहारीलाई बेल्टले पिटेको जस्ता दृश्य अतिरञ्जित छन्।

'मञ्जरी'को 'जादू' बोलको गीत हिन्दी फिल्म 'शोर इन द सिटी'को 'साइबो' गीतको 'स्लो भर्सन'जस्तो सुनिन्छ। संजोगवश गीत मिल्न गएको भए पनि फिल्मकै कथा आयात गरिएकोले संगीतकारलाई पनि चोरीको आक्षेप लगाउन धेरैलाई सजिलो भएको छ। यस्तो सम्भावनाप्रति स्रष्टा सजग हुनुपर्छ।

फिल्म बनाउनुअघि लामो 'मेन्टल प्रोसेस'बाट गुजि्रनुपर्छ। अध्ययन, चिन्तन, छलफल, अनुसन्धान आदि प्रक्रियाबाट गुजि्रएको भए 'मञ्जरी' टोलीले तामिल फिल्म 'काढल'को भन्दा राम्रो कथा बुटवलमा भेट्नसक्थ्यो। निर्देशक गणेशदेव पाण्डेको 'क्रियटिभ इनर्जी'माथि पनि यति धेरै प्रश्न उब्जिदैनथ्यो।
समिक्षकः दीपेन्द्र लामा

फिल्मः मञ्जरी

रेटिङः पाँचमा दुई तारा

निर्देशक/लेखकः गणेशदेव पाण्डे

निर्माताः महेश चालिसे

कलाकारः गौरव पहाडी, सुजाता कोइराला, टिका पहाडी, विष्णु रिजाल, सुजन थापा, रेशम फिरिरी आदि।

Thursday, May 9, 2013

मैना : अब्बल कथा, मध्यम प्रस्तुति

२०५२ साल फागुन १ गतेबाट तत्कालीन नेकपा माओवादीले थालनी गरेको सशस्त्र जनयुद्धका कारण नेपाली जनताले अथाहा पीडा भोग्नुप-यो । १५ हजारभन्दा धेरै सपुतले ज्यान गुमाए । हजारौं अंगभंग भए । बेपत्ता हुनेको संख्या पनि उत्तिकै छ । शान्तिप्रक्रिया सुरु भएको पाँच वर्ष बितिसक्दा पनि युद्ध अपराधीहरूलाई कानुनको कठघरामा उभ्याउन सकिएको छैन । बरु निहत्था जनतामाथि गरेको अत्याचार र दमनको पुरस्कारस्वरूप कोही मन्त्री बनेका छन् त कोही बढुवा भएर जर्नेल, कर्णेल र आईजीपी भएका छन् । भलै युद्ध अपराधीलाई कारबाही गर्नुपर्ने माग अझै मत्थर भएको छैन । यही मेसोमा निर्देशक केपी पाठक पनि चलचित्र ‘मैना’मार्फत युद्ध अपराधीविरुद्ध बुलन्द आवाज लिएर आएका छन् । यो चलचित्रमा निर्देशक पाठकले द्वन्द्वकालमा तत्कालीन शाही नेपाली सेनाद्वारा चरम यातना र बलात्कारपछि हत्या गरिएकी काभ्रे खरेल थोककी १५ वर्षीया निर्दोष बालिका मैना सुनुवारको कथालाई जस्ताको तस्तै उतार्ने प्रयास गरेका छन् । जसले चलचित्र हेर्ने हरेक दर्शकलाई एकपटक संकटकालमा भोगेको त्रासदीको सम्झना गराउँछ ।
२०६० साल फागुन ५ गते तत्कालीन शाही नेपाली सेनाको एउटा जत्था काभ्रे खरेलथोककी स्थानीय महिला अगुवा देवी सुनारलाई पक्रन उनको घर पुग्छ । देवीको कसुर भनेको उनकी दाजुकी छोरीलाई सेनाले बिना कसुर पक्रेर बलात्कारपछि हत्या गर्छ । त्यसैले उनले पत्रकार र मानवअधिकारवादीसमक्ष पु-याएर घटना सार्वजनिक गर्न सहयोग पु-याउँछिन् । तर यो कुरा सेनालाई सेह्य हुँदैन । त्यसैले माओवादीको आरोपमा उनलाई पक्रन काभ्रेको खरेलथोक पुग्छ । तर, देवी माइतबाट फर्केकी हुन्नन् । त्यसपछि सेनाको आँखा देवीकी छोरी मैनामाथि पर्छ र मैनालाई लछारपछार गर्दै घरबाट लैजान्छ । अर्कोदिन मैनाको बाबुआमा ब्यारेक पुग्दा पक्राउ नै नगरेको जवाफ दिन्छ । त्यसपछि छोरीको खोजीमा देवी प्रहरीदेखि जिल्ला प्रशासनसम्म धाउछिन् । तर कुनै अत्तँेपत्तँे पाउँदिनन् । तैपनि थाक्दिनन् र दुईवटा नाबालक बच्चालाई घरमा छोडेर श्रीमान्लाई लिएर काठमाडौं आउ“छिन् । यहाँ आएपछि उनले पत्रकार र मानवअधिकारवादी संघसंस्थासम्म पुगेर छोरीको खोजी गरिदिन अनुरोध गर्छिन् । जसबाट घटना सार्वजनिक गर्न चौतर्फी दबाब बढ्छ । बल्ल सेना मुख खोल्न बाध्य हुन्छ र भन्छ– मैनाको हत्या भइसकेको छ । त्यसपछि मैनाको शव–उत्खनन गर्ने र दोषीलाई कारबाही गर्ने प्रक्रिया बढ्छ । सेनाले आफ्ना एक अधिकृतलाई विभागीय कारबाही गरेजस्तो पनि गर्छ । तर, अझ पनि दोषीलाई अपराधअनुसारको कारबाही हुन सकेको छैन ।
‘मैना’को मुख्य कथा यति हो । जुन बनावटी र मनगढन्ते घटनाहरूबाट मुक्त छ । खरेलथोकस्थित मैनाको घर र विद्यालयमै छायांकन गरिएकोले पनि सिनेमा अझ जीवन्त बनेको छ । ‘मैना’को भूमिकामा देखिएकी अनिता केसीको अभिनय तारिफयोग्य छ । त्यस्तै, देवीको भूमिकामा देखिएकी राधा श्रेष्ठ र मैनाकी बाबु बनेका गोविन्द प्रभातले पनि जीवन्त अभिनय गरेका छन् । तर अन्य केही सहायक पात्र, खासगरी रीना रसाइलीकी आमाको अभिनय भने बनावटीझैं लाग्छ । जसले दर्शकको एकाग्रता भंग गर्ने डर हुन्छ । सायद व्यावसायिक कलाकार नभएकोले पनि निर्देशकले चाहेअनुसारको अभिनय गराउन नसकेका हुन सक्छन् ।
छायाकार जीवनाथ सुवेदीले अनावश्यक ‘जुम इन र आउट’बाट सिनेमालाई जोगाएका छन् । जसबाट सिनेमा अझ सजीव बनेको छ । मैना सुनुवारले नै लेखेकी ‘अहिले हामी साना छौं’ बोलको गीतले हरेक दर्शकको मुटु बिझाउँछ । रामेशको संगीतले मैनाको शब्दको न्याय गरेको छ । नयनराज पाण्डेले पात्रहरूलाई क्लिस्ट बोल्नुपर्ने झन्झट दिएका छैनन् । दैनिक जीवनमा मानिसले प्रयोग गर्ने शब्द, भाषा र शैलीमै पटकथा तयार पारिएको छ । यी सबै कुराले ‘मैना’लाई आर्टिफिसियलभन्दा पनि नेचुरल सिनेमा बनाएको छ ।
कतिपयलाई यो सिनेमा एकपक्षीय लाग्न सक्छ, जुन स्वाभाविक पनि हो । किनभने यहाँ सेना वा राज्य पक्ष्ँको बर्बरतामात्र देखाइएको छ, विद्रँेहीका अत्याचार र दमनबारे सिनेमा मौन छ । तर यथार्थ यस्तो होइन । किनभने ‘मैना’ विषय प्रधानभन्दा पनि घटना प्रधान चलचित्र हो । यो दसवर्षे जनयुद्धको सजीव चित्रण होइन् । यसले त सिर्फ युद्धको समयमा सरकारी सेनाद्वारा हत्या गरिएकी एक निर्दोष बालिकाको कथालाई ‘हुबहु’ प्रस्तुत गरेको छ । त्यसैले यहाँ विद्रँोही पक्ष्ँको कमजोरी खोजिनु सान्दर्भिक हुँदैन । बरु यो सिनेमाले राज्यलाई जनताप्रति जवाफदेही र न्यायिक हुन एक खालको दबाब सिर्जना गर्दछ ।
‘मैना’को कमजोरी भनेको धमिला दृश्यहरू हुन् । पाँच वर्ष अगाडि नै निर्माण सम्पन्न भएकोले पनि प्रविधिगतरूपमा केही कमीकमजोरी भएको हुन सक्छ । हतारमा छायांकन गर्नु परेकोले सोचेजस्तो राम्रँे बनाउन नसकेको निर्देशक स्वयम्ले स्वीकारेका छन् । यस्ता केही समस्याबाट अछूतो नरहे पनि प्रत्येक सचेत नेपालीले एकपटक हेर्नैै पर्ने चलचित्र हो, मैना । किनभने अरू धेरै ‘मैना’हरू, चाहे राज्यपक्ष्ँबाट पीडित भएका हुन्, चाहे विद्रोही पक्षबाट, ती सबैको कथाव्यथा सिनेमा जस्तो सशक्त र प्रभावकारी माध्यममार्फत बाहिर आउनैपर्छ । अनिमात्र सिनेमा समाजको प्रतिबिम्ब र मार्गदर्शक हुनका साथै स्तरीय मनोरञ्जनको माध्यम बन्छ । जुन अहिले नेपाली सिने क्ष्ँेत्रको टड्कारो आवश्यकता बनेको छ ।
(देशान्तरबाट)